آسیب‌شناسی اسباب‌بازی

بازی و اسباب‏بازی، به‌ویژه بازی‏های الکترونیکی با توجه به قابلیت‏ها و کارکردهایی که دارند، می‏توانند برای حفظ سلامت و بهداشت روان، به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر بر رشد شخصیت و اجتماعی شدن کودک کاربرد داشته باشند. این در صورتی است که اسباب‏بازی با شرایط ذهنی و رشدی کودک متناسب باشد و از سوی دیگر، با شرایط و ارزش‏های فرهنگی جامعه سازگاری داشته باشد. هم‏چنین، اسباب‏بازی می‏تواند عامل تهاجم فرهنگی و دوری و بیگانگی کودک از فرهنگ و ارزش‏های اجتماعی خود شود. بنابراین، وسیله و واسطه بودن اسباب‏بازی، آن را در معرض کاربردهای دوگانه قرار داده است.
از نظر روان‏شناختی، هر اسباب‏بازی می‏تواند کارکردهای آشکار و کارکردهای پنهانی داشته باشد. کارکردهای آشکار اسباب‏بازی همان تفریح و سرگرمی و آشنایی کودک با مفهوم حجم، اندازه، شناخت رنگ‏های مختلف و ایجاد مهارت و خلاقیت در آنان است، ولی کارکردهای پنهان اسباب‏بازی می‏تواند از طریق شکل، رنگ، اندازه، طرح، زمینه و نوع کار با وسایل به صورت غیرمستقیم به کودک القا شود. اثر مخرّب اسباب‏بازی بیشتر از این نوع است؛ یعنی ممکن است یک اسباب‏بازی، از نظر فیزیکی و جذابیت‏های لحظه‏ای، برای کودک خوش‌آیند و مطلوب باشد و حتی بزرگ‏ترها را نیز خوش‏حال و سرگرم کند؛ ولی کارکرد پنهان و نهفته این وسیله، بسیار آسیب‏زا باشد.
والدین در هنگام خرید اسباب‏بازی فقط به جنبه‏های ظاهری آن توجه دارند و تصور می‏کنند که هدف از ساخت عروسک نیمه عریان، آرایش شده و دارای قابلیت آوازخوانی فقط آن است که کودک را خوشحال و سرگرم کند و بیشتر به اشیا و موجودات واقعی شباهت داشته باشد؛ ولی از این‏که همین عروسک، به‏طور ناهوشیار، گرایش‏های جنسی کودک را بیدار و تقویت می‏کند و می‏تواند زمینه‏ساز بی‏حجابی، سکس، گرایش به موسیقی و انحراف‏های اخلاقی کودک در آینده باشد، غافل اند.
باید توجه کرد که بیشترین آثار منفی اسباب‏بازی و بازی‏های کامپیوتری، به محتوا و کارکرد پنهان آن‌ها مربوط است. از این‏رو، نمی‏توان با سطحی‏نگری و غفلت، از پی‏آمدهای تربیتی اسباب‏بازی، آن را در اختیار کودک قرار داد و او را در انتخاب هر نوع برنامه تفریحی و بازی کامپیوتری آزاد گذاشت. اسباب‌بازی باید با سن، جنسیت، مهارت‌های آموزشی مورد نیاز هر ردة سنی و حتی فرهنگ و آداب و رسومی که کودک با آن‌ها مأنوس است، متناسب باشد. در غیر این صورت آسیب‌هایی را شامل می‌شود. برخی از آسیب‌ها عبارتند از:

1) آسیب های تربیتی

 بازی و اسباب‌بازی در پرورش روانی و تقویت روحیه اجتماعی کودک نقش مهمی دارد، در صورتی که با ارزش‌های فرهنگی و اصول روان‌شناسی سازگار نباشد، نتیجه مطلوب از آن به‌دست نمی‌آید. شبیه‌سازی در دنیای کودکان امری طبیعی است. بارها دیده شده که دختران کوچک، دوست دارند لباسی شبیه عروسک‌شان داشته باشند. همچنین کارتون‌ها و برنامه‌هایی که برای سرگرمی کودکان تهیه می‌شود، می‌تواند تأثیر زیادی بر ذهن و روحیات کودکان داشته باشد.
اسباب‏بازی جنگی مانند تفنگ، مسلسل، هفت تیر، شمشیر، خنجر، نارنجک، آر پی جی، نقاب، دست‏بند و ماشین پلیس، به پرخاش‏گری و خشونت بیشتر در کودک می‏انجامد. کودک را به ستیزه‏جویی عادت می‏دهد و باعث برون‏ریزی و ابراز خشم در برابر محیط پیرامون و اطرافیان می‏شود. کودک را با رفتارهای ناپسند اجتماعی مانند قتل، آدم‌ربایی، دزدی و جنایت آشنا می‏کند و بر سازگاری و روابط اجتماعی او به شدت تأثیر می‏گذارد. اسباب‏بازی جنگی به کودک چنین وانمود می‏کند که جنگ، تفریح و سرگرمی و بازی است. بخش اصلی این اسباب‏بازی در ایران تولید می‏شود و دقیقا کپی نمونه‏های خارجی است و هیچ‏گونه تفکر و طراحی خاصی از طرف متخصصان و طراحان داخلی در آن‌ها وجود ندارد. واردکنندگان و تولیدکنندگان این‏گونه اسباب‏بازی با تبلیغ و فروش اجناس، فقط محصولات خود را به فروش نمی‏رسانند؛ بلکه هیجان، جنگ، آدم کشی و خشونت را نیز تبلیغ می‏کنند و در اختیار کودک قرار می‏دهند.
وقتی پسر بچه‏ای با اسلحه رمبو مشغول بازی است، خود را در نقش رمبو قرار می‏دهد و نوع حرکات و پوشش او را تقلید می‏کند و با سر و صدا و رفتارهای پرخاش‏گرانه بازی می‏کند. هم‏چنین زمانی که کودک با بازی‏های کامپیوتری بازی می‏کند و می‏بیند که قهرمان بازی با تفنگ و مسلسل به قتل و کشتار دیگران می‏پردازد و با انجام این‏گونه رفتارها به محبوبیت در نزد دیگران دست می‏یابد، بدون این‏که خود بخواهد با او همانندسازی می‏کند.
ـ  اسباب‌بازی‌های پسرانه مثل عروسک و ابزار و کارتون‌های مرد عنکبوتی یا سوپرمن باعث ایجاد روحیه خشن در پسران و قهرمان‌پردازی غربی می‌شود. این در حالی است که در فرهنگ ایران اسطوره‌ها و پهلوان‌هایی وجود دارند که به‌راحتی می‌توانند جای این قهرمان‌های غربی را بگیرند و از نظر اخلاقی و فرهنگی نیز با معیارهای فرهنگی کشور هم‌خوانی دارند.
ـ اسباب‌بازی‌های خشن و پر سر و صدا برای پسران، کودک را با رفتارهای ناپسند اجتماعی مانند قتل، آدم‌ربایی، دزدی و جنایت آشنا می‌کند و بر سازگاری و روابط اجتماعی او به شدت تأثیر می‌گذارد. اسباب‌بازی جنگی به کودک چنین وانمود می‌کند که جنگ، نوعی تفریح و سرگرمی و بازی است و این تاثیر بسیار منفی بر روحیه و شخصیت پسران می‌گذارد و باعث می‌شود در آینده، انسان‌هایی بی‌رحم، عصبی و تندخو باشند.
ـ در بازی مدرن هدف از بازی از بین بردن طرف مقابل یعنی دشمن است. در بازی‎‎های سنتی از میدان به در کردن رقیب یا حریف ضروری بود؛ اما این کار با شدت و حدت انجام نمی‎گرفت. امروزه انواع عروسک‎های پسرانه یعنی اکشن فیگور‎های بن‌تن، اونجرها، شخصیت‎‎های جی‎ای جو و دیگر فیلم‎ها در ویترین فروشگاه‎های اسباب‌بازی موجودند و با تمام توان، فرهنگی را که از آن آمده‎اند همراهی می‎کنند. البته فیلم‎ها و کارتون‎های این شخصیت‎‎ها نیز به رواج آن‎ها کمک می‎کند.
ـ تحقیقات تجربی نشان داده است که بسیاری از بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های جدید القاکنندة تخیلات پرخاش‌گرانه، رفتارهای توأم با خشونت، پرخاش‌گری، عادی شدن پرخاش‌گری در ذهن کودک و نوجوان، الگوگیری از بازیگران خشن بازی‌های رایانه‌ای، انتخاب ستیزه‌جویی به‌عنوان راه حل امور، افزایش جرم و بزه‌کاری و سرانجام، تربیت شخصیت‌های خشن و کینه‌جوست.
ـ بازی با اسباب‌بازی جنس مخالف سبب ایجاد شخصیت دوگانه می‌شود.
ـ نتایج یک مطالعه حاکى از این است که اسباب‌بازى‌ها با شکل‌هاى ظاهرى دست‌نیافتنى ممکن است بر تصویر شخص از خودش اثر بگذارند. این مطالعه عروسک‌هاى مذکر و تیپ‌هاى "اکشن" را مورد مطالعه قرار داده بود. مردان در این مطالعه بعد از بازى با تیپ‌هاى اکشن فوق عضلانى، از خود احساس تأثیر منفى بیشترى نسبت به اسباب‌بازى‌هاى معمولى گزارش کردند. اگر بازى با اسباب‌بازى مى‌تواند بر روى پسران به این شکل اثر بگذارد، به‌طور مشابه به روى دختران هم اثر مى‌گذارد.

2) آسیب های فرهنگی

با وجود آن‏که بازی و اسباب‏بازی در پرورش روانی و تقویت روحیه اجتماعی کودک نقش مهمی دارد، در صورتی که با ارزش‏های فرهنگی و اصول روان‏شناسی سازگار نباشد، نتیجه مطلوب از آن به‌دست نمی‏آید.
در جامعه‏ای که زیرساخت‏های فرهنگی آن را باورهای مذهبی تشکیل می‏دهد و انتظار می‏رود دختر و پسر (زنان و مردان آینده) با حفظ عفاف و ایمنی وارد جامعه شوند، وجود عروسک‏های نیمه عریان، چه آثار و پی‏آمدهایی برای کودک می‏تواند داشته باشد؟!
یکی از پی‏آمدهای تربیتی این‏گونه عروسک‏ها، آن است که کودک می‏کوشد خود را در نقش همان عروسک ظاهر سازد. همچنین، زمانی که دختری با عروسکی بازی می‏کند، به نحوه آرایش و لباس پوشیدن او پی می‏برد.
وقتی کودک با عروسکی بازی می‏کند که دارای بدن بسیار انعطاف‏پذیر، نیمه عریان و طبیعی است، بی‏گمان بر افکار و رفتار کودک تأثیر منفی می‏گذارد و او را به‌طور ناخودآگاه نسبت به حجاب بی تفاوت می‏کند. انتقال ارزش‏های منفی به کودک، حتی می‏تواند از طریق شکل، رنگ، اندازه، طرح، زمینه و نوع کار با اسباب‏بازی به صورت مستقیم و غیر مستقیم ایجاد شود. از آن‏رو که بیشتر بازی‏های کامپیوتری در چارچوب‏های فرهنگی ـ اجتماعی اروپای غربی، امریکا و ژاپن، طراحی و تولید می‏شوند، ارزش‏ها، هنجارها و الگوهای فرهنگی خاصی را به کودک و نوجوان القا می‏کنند که با ارزش‏های فرهنگی جامعه ما سازگار نیست.
میزان تأثیرپذیری کودک و نوجوان در بازی‏های کامپیوتری به بالاترین اندازه ممکن می‏رسد؛ زیرا بر اساس پژوهش‏ها، کودکان بیست درصد آن‏چه را که می‏شنوند و چهل درصد آنچه را که مشاهده می‏کنند، می‏آموزند؛ ولی این مقدار، برای آن‏چه هم زمان می‏بینند، می‏شنوند و با علاقه با آن کار می‏کنند، به بیش از 75 درصد می‏رسد. بر این اساس، با توجه به این‏که کودک و نوجوان، در فرایند بازی‏های کامپیوتری، هم می‏بینند، هم می‏شنوند و هم به‌خاطر ماهیت تفریحی و سرگرمی بازی، به آن علاقه دارند و حاضرند ساعت‏ها به بازی مشغول باشند، به شدت از محتوای این‌گونه بازی‏ها متأثر می‏شوند.
بیشتر اسباب‏بازی موجود در بازار یا وارداتی است و یا تقلیدی که با اهداف، معیارها و کارکردهای ویژه‏ای ساخته شده و به‌تدریج بر ذوق، سلیقه و هنجارهای رفتاری کودک ما تأثیر می‏گذارد.
اگر با دیدی وسیع به پی‏آمدهای تربیتی اسباب‏بازی کودکان و بازی‏های رایانه‏ای نگاه کنیم، درمی‏یابیم که چگونه کودک ما مورد هجوم انواع ضدارزش‏ها، الگوها و هنجارها، شیوه لباس پوشیدن، سبک آرایش و... قرار می‏گیرد.
یکی از پژوهش‏ها نشان می‏دهد که بیشتر کودکان به اسباب‏بازی خارجی علاقه دارند و والدین نیز به‌خاطر جلب رضایت کودک، این‏گونه اسباب‏بازی را می‏خرند. از این‏رو، تأثیرپذیری اسباب‏بازی خارجی و اسباب‏بازی‏ای که در ساخت آن از مشابه خارجی استفاده شده، در جامعه ما بیشتر است.
اسباب‏بازی پر زرق و برق و گران‏قیمت، همراه خود دنیای کودک ما را از آن‏چه کار آمد، انسان‌ساز و از آن خودش است و با ارزش‏ها و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی سازگاری دارد، تهی می‏کند و به‌جای آن و در پوشش زرق و برق و جاذبه‏های دروغین، فرهنگ بیگانه را در وجود او تزریق می‏کند. اسباب‏بازی، عامل انتقال فرهنگ است؛ از هرجا بیاید و در هرجا ریشه داشته باشد، فرهنگ همان‏جا را به همراه دارد. بنابراین، بسیاری از اسباب‏بازی موجود در بازار، وسیله تهاجم فرهنگی است و آثار و پی‏آمدهای تربیتی نامطلوبی را به همراه دارد.
ـ اسباب‌بازی بیش از هر چیز تبدیل به تنظیم‌کننده‌ شخصیت، ذهنیت و خلاقیت کودک از محیط اطراف خود می‌شود. در واقع اسباب‌بازی نه یک وسیله سرگرمی و تفریحی است بلکه تبدیل به یک مبلغ فرهنگی شده است.
ـ اسباب‌بازی‌های وارداتی مغایر با فرهنگ کشور، در گسترش رفتار و سبک زندگی غربی در ذهن کودکان، نوجوانان و جوانان ایرانی تاثیرگذاراست. اسباب‌بازی‌های خارجی کودکان دختر را به‌جای حس مادری به آریش‌گران ماهر و پسران را به مردان بی‌بندبار و خشن تبدیل خواهد کرد. به‌طور مثال اسباب‌بازی  بچه بی‌ادب به‌گونه‌ای طراحی شده است که به‌طور غیرمستقیم ایستاده ادرار کردن را به کودکان می‌آموزد. همچنین دو عروسک دختر و پسری که با فشردن دکمه‌ای می‌رقصند، به هم نزدیک می‌شوند و همدیگر را می‌بوسند، یک عمل کاملا جنسی را به کودکان آموزش می‌دهند یا عروسک یونانی مرگ و بسیاری از اسباب‌بازی‌های این‌چنینی، عصبیت و خشونت را به کودکان می‌آموزند.
- رویکرد صنعتی غرب به ساخت و تولید اسباب‌بازی، این وسایل را هم به جرگه ابزارهای تبلیغی و تحمیلی غرب در برابر پذیرش فرهنگ و سبک زندگی غربی تبدیل کرده است.
ـ یکی از کارکردهای اسباب‌بازی‌ها انتقال ارزش‌ها و باورهای اجتماعی و نقش‌پذیری است. با ورود اسباب‌بازی‌های خارجی انتقال مفاهیم و نقش ها از طریق اسباب‌بازی‌های صنعتی اهمیت و توجه به این مقوله را امری مهم نشان می‌دهد. کودکان هنگام بازی با وسایل در نظر گرفته شده برای آنان، نقش‌های مختلف را بازی و تمرین می‌کنند؛ مثلا خود را جای عروسک قرار می‌دهند، یا با آن    نقش پدر، مادرو... را بازی می‌کنند و گاهی قالب واقعی خود را نشان می‌دهند. کودکی که با ماشین پلیس بازی می‌کند، علاوه                                                                                                                                         بر آشنا شدن با ابعاد فیزیکی وسیله از نقش پلیس و ویژگی‌های او آگاه می‌گردد.
ـ صنعت هدف‌دار ساخت اسباب‌بازی ممکن است باعث شود تا از همان سنین کودکی دختران به بدن خود به دید جنسی بنگرند. محتوای اغلب اسباب‌بازی‌های وارداتی به‌طور ناهوشیار، گرایش‌های جنسی را بیدار و تقویت کرده، می‌تواند زمینه بی‌حجابی، عریانی، گرایش به موسیقی و انحراف‌های اخلاقی کودک را در آینده فراهم سازد.
- طرز تفکر غالب، در فرهنگ امروز غرب، استفاده از انگیزه‌های جنسی در همة زمینه‌ها، از جمله تبلیغات بازی‌های رایانه‌ای با انگیزة سودجویی بیشتر است.
ـ استفاده کودکان از اسباب‌بازی‌های خارجی سبب می‌شود کودکان به جای اینکه با فرهنگ ایرانی آشنا شوند، فرهنگ و اصطلاحات خارجی را فرا بگیرند و از همان ابتدا، حس خودباوری ملی آنان تحت‌تأثیر قرار گیرد.
ـ غرب و آمریکا می‌کوشند تا با اسباب‌بازی و انیمیشن و بازی‌های رایانه‌ای فرهنگ و سبک زندگی خود را به دیگر کشورها انتقال دهند. قصه‌سازی و داستان‌پردازی راجع به عروسک‌هایی که ساخته می‌شوند می‌تواند کودکان را به شخصیت‌های عروسکی نزدیک کند تا بتواند با آنان ارتباط برقرار کنند.
ـ انبوه تولیدات بیگانه در بازار کشور در قالب عروسک‌ها و شخصیت‌های کارتونی، اسباب‌بازی‌های خشن و انواع گوناگون دیگر در دسترس کودکان ایرانی قراردارد و ذهن آنان را برای پذیرش مفاهیم مورد انتظار طراحان خود آماده می‌سازد.
ـ بر اساس دکترین فرهنگی آمریکا، استراتژیست‌های فرهنگی آمریکا تلاش می‌کنند تا از طریق شیوه و راهکارهای مختلف، بنیان فرهنگی خود را تقویت و آن را در آمریکا و سراسر جهان بسط و تسری دهند. یکی از این شیوه‌ها، تربیت دختران آمریکا و سراسر جهان، با گزاره‌های فرهنگ آمریکایی است؛ از این‌رو به‌عنوان بهترین و کارآمدترین راه، اگر دختران سایر ملت‌ها با «ارزش»های آمریکایی تربیت شوند، این دختران، نقش همسران و مادران را در جوامع خود عهده‌دار می‌شوند، و به‌دنبال آن بر اساس ارزش‌های آمریکایی، جامعه‌شان را اداره می‌کنند و این مهم‌ترین کارکرد تهاجمی یک فرهنگ مهاجم است که شهروندان دیگر ممالک را با ارزش‌های خودبیگانه بپرورانند. اسباب‌بازی فقط وسیله بازی نیست؛ بلکه وسیله فرهنگ‌سازی نیز هست. بنابراین هر آنچه در تمدن غرب برای انحطاط بشر تولید و عرضه می‌شود، قبلاً ذائقه و احساس نیاز به آن را با هزینه مصرف‌کنندگان به‌وجود آورده‌اند.

3) القای مفاهیم جنسی به کودک

یکی از مهم‏ترین دستاوردهای تبلیغاتی دهه‏های اخیر، ادغام موضوعات جذّاب، پر کشش و هیجان برانگیز در یک‏دیگر است تا به این ترتیب بر قدرت تأثیرگذاری و جذب مشتری افزوده شود.
طرز تفکر غالب، در فرهنگ امروز غرب، آن است که در همه زمینه‏ها از انگیزه‏های جنسی استفاده شود. این نگرش، حتی به دنیای پاک، بی آلایش، معصومانه و دوست‌داشتنی کودکان نیز وارد شده و با ارائه مضامینی بر پایه مسایل جنسی، خشونت و پرخاش‏گری، جنگ و ستیز، برهنگی و... ، در بازی‏ها و اسباب‏بازی کودکان، رنگ خشن و شهوانی به دنیای معصوم آنان بخشیده است.
سودجویی از انگیزه‏های جنسی و شهوانی در طراحی و ساخت وسایل بازی، به ویژه عروسک‏ها به‌طور کامل مشهود است. وقتی کودک با عروسک‏هایی بازی می‏کند که دارای بدن‏های بسیار انعطاف‏پذیر و نیمه عریان‏اند و برخی قسمت‏های بدن آن‌ها برجسته شده و می‏تواند القاءکننده مفاهیم جنسی باشد، بی‏گمان حسّ کنجکاوی و غریزه جنسی او را تحریک و بیدار می‏کند و در دراز مدّت می‏تواند مشکلاتی را در این‏باره پدید آورد.
در برخی بازی‏های رایانه‏ای، طرف مقابل، زنی است که در ابتدا دارای حجاب نسبی است و در جریان بازی وقتی می‏بازد، در ازای هر صد دلار یکی از لباس‏هایش را پیشنهاد می‏کند و در پایان بازی ممکن است با از دست دادن تمام لباس‏های خود کاملاً عریان شود. در این نوع بازی، قمار و برهنگی در یکدیگر ادغام شده‏اند تا با تحریک غریزه جنسی و حس کنجکاوی در جهت انحراف، نوجوان و کودک را ساعت‏ها در پای دستگاه میخ‌کوب و القائات خود را به آنان تحمیل کنند.
طرّاحان بازی‏های کامپیوتری با بهره‌جویی از جوهره تبلیغات معاصر و امکانات نرم‏افزاری که برای تأثیرگذاری و نفوذ، قابلیت‏های بالایی دارد، با ادغام مواردی مانند برهنگی و خشونت، برهنگی و ماجراهای عاشقانه، برهنگی و ماجراهای علمی، در پی جذاب کردن هرچه بیشتر تولیدات فرهنگی خود هستند و این برای کشورهای جهان سوم، به ویژه کشورهای اسلامی که بیشتر مصرف‌کننده‏اند، آسیب‏های فرهنگی جبران‌ناپذیری به‌همراه دارد.
ازا ین‏رو، در یک جمع‌بندی اجمالی می‏توان نتیجه گرفت که ترویج خشونت و فساد، یکی از کارکردها و پی‏آمدهای منفی بازی‏ها و اسباب‏بازی تهیه شده در کشورهای خارجی است و همین مسئله، در کنار دیگر تمهیدهایی که طرّاحان اسباب‏بازی و بازی‏های کامپیوتری می‏اندیشند، آنان را موفق به تسخیر جسم و جان کودک و نوجوان ما می‏سازد.

4) اعتیاد به بازی و اختلال در فرآیند اجتماعی شدن

یکی از پی‏آمدهای تربیتی و روانی ـ اجتماعی بازی‏های جدید، مسئله اعتیاد به این بازی‏ها و اختلال در فرآیند اجتماعی شدن کودک و نوجوان است. بازی‏های کامپیوتری و استفاده از اسباب‏بازی خودکار، در طبقه‌بندی بازی‏ها بر اساس تعداد شرکت‌کنندگان، در ردیف بازی‏های فردی قرار می‏گیرند. بر این اساس، ساختار بازی‏های کامپیوتری و اسباب‏بازی مکانیکی به‏گونه‏ای است که بازی‏گر، در تعامل با اسباب‏بازی، تصاویر، داده‏ها و اطلاعات موجود در صفحه تلویزیون قرار می‏گیرد، نه با گروه هم‏سالان.
محدود شدن روابط به صفحه تلویزیون و آدمک‏های مجازی و میخ‏کوب شدن در پای دستگاه‏ها، به معنای محرومیت از تعامل و ارتباط با گروه هم‏سالان است و به تدریج به اعتیاد بازی می‏انجامد و نتیجه آن، عدم تحقُق صحیح و کامل فرایند اجتماعی شدن یا دستِ کم، بروز اشکال‏هایی در این فرآیند است.

5) ایجاد اختلال‏های جسمی در کودک و نوجوان

در سال 1980، بازی‏های ویدئویی کودکان چنان رواج یافت که پزشکان، ناراحتی دست را «عارضه مهاجمان فضایی» نامیدند و به افراط در بازی‏های ویدئویی نسبت دادند.
پیامدهای تربیتی و آسیب‏های بازی و اسباب‏بازی، تنها دغدغه ما نیست؛ بلکه در کشورهای غربی و اروپایی نیز پژوهش‏های زیادی در این‏باره انجام شده است و نتایج نشان می‏دهد که تعداد زیادی از خانواده‏ها از این‏که علاقه شدید به بازی‏های ویدئویی می‏تواند بر رشد کودکان آنان پی‏آمدهای منفی داشته باشد، نگران‌اند.
آن‏چه بیان شد، فقط گوشه‏هایی از پیامدهای تربیتی اسباب‏بازی بود. اگر می‏خواهیم بازی و اسباب‏بازی کودکان را در مسیر سالم و مثبت هدایت کنیم و کودکان و نوجوانان ما کم‌تر قربانی اهداف شوم سازندگان و تولیدکنندگان اسباب‏بازی و بازی‏های کامپیوتری شوند، باید تلاش گسترده، هم‏آهنگ و بلندمدتی را آغاز کنیم.

6) بهداشتی

امروزه مواد اولیه غیربهداشتی در بسیاری از اسباب‌بازی‌ها وجود دارد و با توجه به اینکه این وسیله بازی در اختیار کودکان است و با دست و دهان آنان در تماس است، لزوم استفاده از استانداردهای بین‌المللی بهداشتی و ایمنی مواد تشکیل‌دهنده اسباب‌بازی، همچنین بررسی ضوابط بهداشتی تولید و واردات اسباب‌بازی در کشورهای توسعه یافته را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد. همچنین اسباب‌بازی می‌تواند مشکلات متعددی در خصوص بهداشت روانی از جمله ترویج خشونت و پرخاش‌گری، اختلال‌های جسمی، انتقال ارزش‌های منفی و القای مفاهیم جنسی ایجاد کند؛ لذا آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها در این حوزه ضروری است.

7) اقتصادی

ارزش ریالی واردات قانونی اسباب‌بازی در کشور در سال 87 بالغ بر 28834 میلیارد و 574 میلیون و 772 هزار ریال بوده است. در حال حاضر از کل مصرف اسباب‌بازی در کشور سهم تولید داخلی تنها  2 الی 3 درصد است و حدود 95 درصد بازار اسباب‌بازی کشور در اختیار کشور چین است و همین موضوع تولیدکنندگان داخلی در این عرصه را به ورطه نابودی کشانده است. هم‌اکنون تعداد واحدهای صنفی تولیدکننده اسباب‌بازی در کشور در حدود 20 الی 30 واحد است که در کنار اسباب‌بازی کالاهای دیگری هم تولید می‌کنند.
مشکلات تولید اسباب‌بازی در ایران عبارتند از:
-         هزینه بالای تولید در ایران
-         عدم پرداخت تسهیلات مالی مصوب  شورای نظارت بر اسباب‌بازی از طرف بانک‌ها
-         عدم حمایت و نظارت موثر و مستمر مسئولان ذیربط در مقابله با قاچاقچیان
-         فشار تبلیغاتی و رسانه‌ای غرب و عدم حمایت از طرح‌های ایرانی
-         عدم توانایی در تولید محصول جذاب و با کیفیت
-         عدم وجود مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی و نداشتن توجیه اقتصادی طرح‌های فرهنگی
همه‌ساله به‌دلیل افزایش تقاضای اسباب‌بازی در کشور، واردات این کالا روندی صعودی داشته ولی تغییرات تعرفه گمرک در هر سال، که بر واردات بازرگانان تأثیر می‌گذارد، در میزان واردات اسباب‌بازی تأثیر کمی داشته است و نشان می‌دهد که این موضوع تنها عامل موثر در این مدل نیست.
 

عروسک دارا وسارا؛ فرصت‌ها و کاستی ها
ایده ساخت عروسک‌های ملی دارا و سارا از سال ۱۳۷۵ توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مطرح شد. پس از پنج سال این دو عروسک، با لباس‌های محلی اقوام مختلف ایرانی، با هدف آشناسازی کودکان ایرانی با فرهنگ ایرانی، در سال ۱۳۸۰ ساخته شدند. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان وسایل جنبی عروسک‌های دارا و سارا مثل لوازم تحریر، نوار سرود، تقویم، پوستر و جوراب را نیز تولید و عرضه کرد. به گفته محسن چینی‌فروشان، مدیر عامل سابق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به‌دلیل کیفیت نامرغوب عروسک‌های ایرانی، ساخت این عروسک‌ها به چین واگذار شد. وی می‌گوید: البته چین تنها مجری طرح تولید است و هیچ نظارتی بر طراحی و ساخت این عروسک‌ها نداشته‌است.
در مرداد ۱۳۹۴ از نسل سوم عروسک‌های دارا و سارا رونمایی شد. در ساخت این عروسک‌های جدید، تغییراتی صورت گرفته که حرکت مفاصل آرنج و زانو، از مهم‌ترین تفاوت‌های نسل جدید با عروسک‌های پیشین است. همچنین در ساخت این سری، از بهترین مواد اروپایی استفاده شد و حتی در شکل و جنس چشم عروسک نیز تغییرهایی ایجاد شده است.
برخی صاحب‌نظران، عروسک خوب را عروسکی می‌دانند که بتوان با آن به‌راحتی بازی کرد و مانند عروسک‌های باربی امکان تغییر ظاهر و نوع لباس عروسک وجود داشته باشد. این عروسک‌ها را می‌شود بی‌لباس خرید. تنوع لباس‌های باربی به حدی‌است که می‌توان از او از یک کارگر ساختمانی یا باغبان گرفته تا یک ملکه یا هنرپیشه ساخت و اینها همه تنها به وسیله لباس‌های متعدد ساده و گوناگونی‌است که متناسب با حالات باربی و اتفاقات زندگی روزمره‌اش طراحی و عرضه شده‌است. ولی لباس‌های فاخر و غیرقابل انعطافِ دارا و سارا مانع از بازی متنوع بچه‌ها با آن‌هاست. یکی دیگر از تفاوت‌های این عروسک‌ها، قیمت آن‌هاست که همین مسئله حتی موجب گرایش والدین به خرید عروسک‌های باربی برای کودکان‌شان می‌شود. به گفته برخی کارشناسان روان‌شناسیِ بازی، دارا و سارا در شکل کنونی خود بیشتر عروسک‌های زینتی هستند. آناتومی و ساختمان بدنی باربی ساده و در عین حال متحرک است؛ اما دارا و سارا توان حرکات پیچیده باربی را که در تمامی مفاصل (به جزء انگشتان پا) از الگوی انسانی تبعیت می‌کند، ندارند. یکی دیگر از ضعف‌های طراحی عروسک‌های دارا و سارا وزن این عروسک‌ها است و طراحی و تولید به گونه‌ای است که بدن آن‌ها توپر می‌باشد و همین امر وزن عروسک‌ها را افزایش داده که ممکن است برای کودکان خطرساز باشد.
حاصل آن‌که در کشور ما عروسک‌های دارا و سارا که متناسب فرهنگ ایرانی هستند، می‌توانند از پتانسیل بالایی برای رقابت با محصولات مشابه برخوردار باشند. ارائه مدل‌‌هایی طبیعی که از نظر ظاهر فیزیکی دور از انتظار نباشند و همچنین پوشش‌دهنده تمامی اقشار جامعه باشند از نکات مثبتی هستند که می‌توانند در جهت رشد عاطفی و ذهنی فرد تأثیر‌گذار باشند. مشروط به آن که در تولیدات خود نیاز‌های عاطفی تمامی گروه‌های جامعه را در نظر داشته و با انجام تحقیقات بیشتر در مراحل‌ طراحی، ساخت و تولید، در کنار پیام‌‌های فرهنگی و ملی، توجه لازم به معلولان را در دستور کار خود قرار دهند و از این طریق راه را برای حضور معلولان در جامعه فراهم آورند.

پایش سبک زندگی، سال سوم، شماره 15، مهر 1395، صفحات 87-96.